Güstrow/Plattschriewers in un üm Güstrow
Plattschriewers in un üm Güstrow
Ihrer as dat John Brinckman in denn Sinn keem, ut Leif tau sien Mudderspråk Verteller un Riemels up Plattdüütsch tau schrieben, hett all vör un nå Brinckman männigein in un üm Güstrow un ok 'n Güstrower up Tiet tau sien Platt funnen. Œwer Brinckman, Quitzow, Sibeth un Finck wier all wat inne Johrbäuker tau finnen. Ut dissen Grund ward in dissen Bidrach blot kort up ehr Läben un Wark ingåhn. Fangen wi mit John Brinckman un sienen Sœhn Max an.
Schaulmeister John Brinckman
Œwer John Brinckman (1814-1870) wür all mihrfach in 't Johrbauk schräben. Liekers sall hei hier noch eins ihrt warden, denn hei is sotauseggen dei Plattschriewer, dei näben Reuter uns Plattdüütsch Mudderspråk taun Literaturspråk adelt hett. Inne Koßfeller Stråt tau Rostock up'e Welt kåmen, keem hei nå Schaulbesäuk, Studium un por Johr Amerika taurüch in sien Mäkelnborger Heimat. As Huslihrer up Gäuder un denn in Goldbarch as Schaulmeister anstellt, keem hei in't Johr 1849 nå Güstrow. Hier hett hei ok sien Platt funnen, dat dei Wöddeln wull in't Rostocker Platt un inne Seemannsspråk harr un dat dei einen för unverwesellbor hollen un anner för schwor tau verståhn un tau läsen hollen. So stünn un steiht hei ümmer in'n Schatten von Reuter. So wull nich mål dei Hinstörffsche Baukhandlung in Wismer sien Bäuker rutbringen, dor's mit Reuterbäuker mihr Geld måken künn. John Brinckman wier Mitglied in'n Börgerutschuss von Güstrow, ganz Güstrow hett von sien Festanspråk taun 100. Geburtsdach von Schiller schnackt un äbenso von dei grotorrigen Wür tau dei 50-Johr-Fieer vonne Befrieungskriege un Grundsteinleggung von't Denkmål up'n Schlottplatz (hüt Franz-Parr-Platz). Tau runne Geburts- orrer Dodesdåch warden dörch Utstellungen un Läsungen Läben un Wark von Börger as Brinckman un Barlach ihrt un villicht lecht ok 'dei ein un anner Güstrower 'n Blaumenstruz vör dat Brinckmansche Postament up'n Karkhoff dål. Blifft dei Fråch, wat 'n daun künn, dat Brinckman äbenso as Barlach noch mihr ünner uns is?
Kopmann Maximilian Felix Alexander Brinckman
Max Brinckman wier dei öllst Sœhn von Luise un John Brinckman un keem 1846 in Goldbarch up'e Welt. In Güstrow besöcht hei dei Schaul, måkt 'n Kopmannslihr in Rostock un siedelt denn nå Hamborg üm, grünnt ierst 'n Holthannel un låters dei Harborger Œlwerke Brinckman & Mergell. As Ünnernähmer keem hei tau Anseihn un Inkåmen. Hei ward dän'scher Konsul, künn sik bet tau sienen Dod in't Johr 1927 königlich-prussischer Kommerzienrat näumen. Tau Ihren von sienen Vadder hett hei 1908 denn Voss- un Schwienägel-Brunnen von denn Plauer Künstler Willem Wandschnieder dei Stadt Güstrow as Geschenk œwergäben. 1912 gifft hei denn sien lütt plattdüütsch Bauk „Allerhand Dummjungs-Geschichten ut mien Schooltid“ bi Opitz in Güstrow rut.
Landwirt Friedrich Georg Sibeth
- Pseudonym Mi
Œwer denn Landwirt Friedrich Georg Sibeth (1793-1880), denn studierten Sœhn von denn Güstrower Börger Carl Sibeth (1756 – 1823) wier all dei Bidrach „Mi -dat Pseudonym von Friedrich Georg Sibeth in Güstrow“ in't Johrbauk 2015 tau finnen. Hei keem in Güstrow up’e Welt un hett sei dor ok wedder verlåten. Wi willen blot erinnern, dat sien Vadder von 1807-1823; dei Grotvadder von 1773-1782 un dei Urgrotvadder von 1710-1719 Burmeisters in Güstrow wiern. Nå denn Besäuk vonne Domschaul studiert hei in Göttingen Landwirtschaft un ward dei dei ierste mäkelnbörger Landwirt mit’n Diplom inne Tasch, kümmt œwer Gaut Wisch bi Wismer nå Güstrow taurüch un wirtschaft’t as Domänenråt up denn Güstrower Werder. 1854 verköfft hei denn Werderhoff, ward denn Miteigendömer von’t Logenhus an’n Domplatz un fangt mit dei Schriewerie an: „Dumm Hans oder dat Hasenhöden“, „Geschicht von den rieken Hamborger Kopmann Peter Stahl”, „De Geschicht von de gollen Weig” un 'n „Wörterbuch der Mecklenburgisch-vorpommernschen Mundart” warden von em rutgäben. Sibeth gifft denn Läser tau verståhn, dat hei sik an Reuter 'n Ogenspeiegel nåhmen hett.
Schaulmeister Wilhelm Adolf Quitzow
Œwer Wilhelm Adolf Quitzow (1812-1896) wier all wat in't Johrbauk 2013 tau läsen. As Wismerscher Jung hett hei dor dei Stadtschaul besöcht un wür denn von 1836 bet 1838 an’t Seminar tau Luwigssschluss tau’n Schaulmeister utbillt. Von 1839 bet 1851 gifft hei Ünnerricht in Wismer un siedelt 1851 nå Güstrow üm. In sien Güstrower Schaulmeistertiet hett Quitzow för sien Schäulers Räkenbäuker schräben, dei af 1853 in vier Deilen as „Praktisches Rechenbuch“rutgäben würn. Ierst as Rentjäh schrifft hei af 1873 plattdüütsche Bäuker. Bekannt würn dei „Meckelnbörger Geschichten“ för Jung un Olt in drei Bänn’. Dei ierste Band „As Wisme wedder meckelnborgsch würd“ wür 1876 gliek in twei Uplågen bi Koch in Leipzig rutbröcht. Sogor dei Schweden hemm’ sik dorför interessiert un 1908 disse Geschicht up schwed’sch in Stockholm as „kulturhistorik humoresk“ druckt. Dei tweite un drüdde Band heiten „Hanne Möller un sin Mudder“ un keemen ok bi Koch rut. Hentau kümmt noch 1891 dei dreibännig historisch Roman „Olaf Helichius“. up Hochdüütsch oewer denn Offizier Olaf Helichius, dei Ratgäber an’n schwed’schen Hoff wier. Dei Hanne Möller Geschichten spälen twüschen Grämsmoehlen un Wismer, denn Hanne ward dor mustert un möt as Soldat in’n Düütschen Krieg un twors för Meckelnborg-Schwerin anne Sied von Preußen gägen Österriek un Sassen, un beläwt dei Schlacht von Königgrätz an’n 3. Juli 1866. Hei kümmt heil dorvon un möt denn bald wedder in’n Düütsch-Franzöös'chen Krieg 1970/71. Hanne Möller günnt denn Franzosen as dei miersten Düütschen dat Jackvull. Un so kåmen in disse Geschicht nich blot Hanne Möller un dei Mäkelnbörger vör, sonnern ok Kaiser Willem, Bismarck, Moltke un Friedrich Franz. Hanne Möller un sien Kameraden trecken œwer Hamburg in’t Feld, sünd in’n Harst all in Metz, nähmen Toul in, sünd in Sedan dorbi un måken dei Belagerung von Paris üm dei Wihnachtstiet mit. As Hanne Möller heil von Paris in sien Dörp taurüch kümmt, wier em tau Ihren dat Schultenhus „mit Gröns un Blomen bekränzt (...), un œwer de Dör hüng ne witte Tafel, up de mit blag un grön Farw malt was: Willkommen! Hanne Möller.“ Blifft noch antaumarken, dat ok Quitzow upfollen is dörch 'n Räd’ taun 100. Geburtsdach von Friedrich Schiller an’n 10. November 1859 in’t Schauspälhus tau Güstrow.
Baukdrucker Wilhelm Plog, dei Jung ut Güstrow
Willem Plog keem 1884 in Güstrow up'e Welt un hett sien Kinnerjohren hier verbröcht. Un disse Johren in Güstrow hemm’ wull in em dei Leif tau Plattdüütsch lecht. Hei schrifft von sik sülben, dat hei so as ’n Kierl all mit 10 Johren bi’n Melkmann dei Käuh mulken hett, œwer jung nå Hamborg keem un dor upwussen is „as arm Lüd Kinner upwassen“. Liekers wier hei mit sik taufräden, hett Baukdrucker lihrt un dornå dreef em dat as Soldat in I. Weltkrieg nå Lille.Tau disse Tiet schreef hei all up hochdütsch un wedder tauhus, besinnt hei sik up sien Platt, denn hei harr markt, dat grote Freud in em upsteech, as dat Plattdüütsch ut em „rutbrök“. Œwer hei künn keinen Verläger för sien „Arm-Lüd-Geschichten“ finnen. Ierst 1927 bringt dei Verlag H. Lühr & Dircks in Garding in sien Reich Plattdütsche Volksböker ünner Nr. 31 dat lütte Bauk „De Grabbenfischer“ von Wilhelm Plog rut. In dit Bauk finnen wi ok denn Verteller „De Wihnachtspiep“, wo up lustig Oort vertellt ward, woans in 'n Fomilie, dei nicks inne Melk tau krümen hett, dei Kinner för ehren Vadder’n olle Piep ut'e Bilad as Wihnachtsgåf pråt hollen, Mit Bäuker as „Mars Micheel“ œwer denn 30johrigen Krieg un mit „De Dag vun Eiderham“ œwer denn „Schleswigholstein’schen-Dän’schen Krieg“ un „Likedeeler - Roman ut de Hansetied“ wiest hei sik as Kenner von uns düütsche Geschicht ut. Plog hett sik ok an Theoter- un Hörspills versöcht. Un wenn von Plog schnackt ward, denn mœt man ok von sien Tiergeschichten för Kinner un dat “Dat grote Wannern – Een Spill ut de Tierwelt“ schnacken.
Polizeischriewer Fritz Neben
Von Fritz Neben weiten wi, dat hei 1824 in Rostock up'e Welt keem, dat hei Polizeischriewer in Güstrow wür un 1876 in Güstrow von uns gåhn is. 1869 geef hei sien „Plattdütsche Schnurren“ (Gedichte heiteren Inhalts in mecklenburgischer Mundart“ in'n Sülfstverlag rut. Ein Bauk, mit denn Vermark „Geschenk aus dem Nachlaß von Professor Otto“, un mit 'n Sägel von'n Kunst- und Altertumsverein Güstrow ut dat Johr 1890 verseihn, ward hüt noch in uns Stadtbäukerie upwohrt.
Schaulmeister Günter Wittiber
Günter Wittiber, Johrgang 1929 keem in Crivitz up'e Welt güng dor up'e Schaul un bet 1945 in in Niegenkloster up't Gymnasium. As dei Krieg vörbi wier verdeint hei as Kraftfohrer ierstet Geld, måkt denn 'n Lihr un ward Angestellter in Crivitz, Schwerin un Gad'busch. Näbenbi måkt hei noch Fiernstudium un ward von 1962-1978 Schaulmeister in Krakow an'n See un Bellin. In disse Tiet måkt hei noch sienen Dokter phil. Un so wunnert dat ok nich, dat hei 1978 as Stadtrat för Kultur nå Schwerin hålt ward. Dörch Krankheit möt hei 1981 sien Arbeit upgäben. Wat blifft, dat is dei Leif tau sien Mudderspråk un ut denn Lihrer un Angestellten ward 'n plattdüütscher Schriewersmann. Mihrere lütte Bänn' sünd von em in'n Baukhannel kåmen. Dei Geschicht von Schwerin un dei Landschaft rundrüm gäben em äbenso Infäll as dei Musik in Mäkelnborg. So taun Bispill warden in „Hüt is Sinfonie“ up knapp hunnert Sieden Beläwnisse mit Muskanten un Orchester vonne Schweriner Philharmonie un dei Mäkelnborger Staatskapell up Platt vertellt. Un so ennt ok dei Riemel „Kiek di üm“ mit disse Wür: „ wann wierst du in de Galerie,/ un hüürst tauletzt 'ne Sinfonie,/ süll 't all' denn blot för de annern sin? / Minsch, kiek di um, dat 's dien Schwerin!“ Dat hei ok för Kinner schrieben kann, dorvon tücht disse korte Deil un denn Riemel „Mien Kuschelfritz: „Mien Kuschelhamster, de heit Fritz, / is ümmer krüzfidel,/ hei kickt all morgens dörch de Ritz,/ ob ick ok mit em späl. - Blot denn heff ick noch gor kein Tiet,/krieg nich de Ogen up / un wasch mi man de eine Siet,/ denn täuwt ok all mien Supp....“
Preister Korl Homuth
Karl Homuth (1914-1986) keem in Güstrow up'e Welt, ward Preister in Rostock un güng dor ok up sien letzt Reis. Vördem hett hei 1955 „Dat Bauk Hiob“ un 1963 „Dat Oll Testament“ up Platt rutbröcht.
Polizeibeamter Hans Detlev Jessen
Hans Detlev Jessen (1903-1960) keem in Zittau/Sassen up'e Welt, ward Polizeibeamter, deint in Wismer, spält dor all näbenbi inne Nedderdüütsche Bühn un as hei von dor nå Güstrow kümmt, grünnt hei hier üm 1930 dei Nedderdüütsche Bühn Güstrow. Hei schreef ok sülben Stücken, so taun Bispill in't Johr 1939 „Loschi to vermeiden“, ein Höögspill in drei Törns un dat ienrsthaftig Spill „Wäderlüchten“ in drei Törns. Ok sien Sœhn Uwe-Detlev Jessen (1931-2019) ward 'n Spälmann mit Utbillung anne Theoterhochschaul „Iernst Busch“ in Berlin. Œwer Anstellungen in Senftenbarch un Berlin lannt hei 1980 an't Rostocker Volkstheoter un gifft sogor Ünnerricht för junge Kollegen.
Oberstüerinspekter Ludwig Karnatz
Dei Schaulmeistersœhn Ludwig Karnatz (1879-1939) keem in Punschendörp (hochdüütsch: Penzlin) up'e Welt un verbröcht dor ok dei Kinnerjohren. Nå dei Grundschaul wesselt hei an't Gymnasium in Güstrow, ward denn Justizbeamter un lannt inne Finanzämter von Rostock, Döms un Wismer un sticht denn in't Berliner Finanzministerium taun Obersteuerinspekter up. Näbenbi lött em sien Mudderspråk nich los un so kåmen twüschen 1925 un 1936 von em „Min lütt Heimatbauk“, „De Mœhlbarg“, „Ut mien Grapens un Schapens“, „Pi-scha! - en bunten Blaumenstruz“ un dei bekannte Fritz Reuter-Roman „Ut siene Bramborger Tied“ bebillert mit „Dat Frädländsch Dur tau Nigenbramborg“ - teikent von Ilse Goesch un „Dat Stargardsch Dur tau Nigenbramborg“ - teikent von Otto Brinckmann.
Stüerbeamter un Poletiker Otto Metterhausen
Korte Tiet nå sien Geburt in Wittenborg keem dei Preistersœhn Otto Metterhausen (1861-1943) nå Weitendörp/Kritzkow, wo sein Vadder Dörppreister ward un denn sienen S„hn Ünneerricht gifft bet hei äbenso as Ludwig Karnatz in Güstrow dat Gymnasium besöcht. Hei wür Stüerbeamter, tauierst in Mäkelnborg, denn in Hamborg un wedder in Schwerin, œwer as Bass von't Grotherzoglich statistisch Amt. Hei wier von 1920-1926 Maat in'n Schweriner Landdach, von 1924-1926 sogor Landdachspräsident. Af 1903 wier hei Maat in'n Kring för Mäkelnborger Geschicht un Öllerdaunskunn'. Un näbenbi is hei 'ok n Dichtersmann, dei ünner't Pseudonym „Vågel Strauß“ Riemels, Vertellers un Spills schrifft. Plattdüütsche Riemels vertellt Vågel Strauß 1901 in sien Bauk „Schelmenstück“ un 1903 is „De Wittenstedter Burmeistershochtid“, in't Mäkelnborger Dichterbauk tau finnen. 1907 kümmt sein hochdüütsch Geschicht „Im Kampf ums Neuland in Südwest“ œwer denn Hereroupstand in't hütig Namibia rut. 1928 kümmt „Schwerin i. M. - Aus der Geschichte der Stadt“ in'n Baukhannel.
Lisbeth Peters
Sei keem 1839 as Dochter von denn Domänenpächter Peters in Bredentin up'e Welt,treckt låters mit erhr Öllern nå Rostock. 1911 kümmt von ehr dat Bauk „Oll Frünn ut de Heimat“ un in ehr Dodesjohr 1913 dat Bauk „Oll Rostock un anner Vertellers“ rut. In't lütt stadtgeschichtlich „Max-Dreyer-Stube“ inne Neech von'n Doberaner Plattz warden ehr Bäuker gägen dat Vergäten urwohrt.
Schaulmeister Richard Dohse
As Murersœhn keem Richard Dohse 1875 in Lübz up'e Welt. Sien Öllern schicken em up die Schaulen von Pütt un Güstrow, låten em Språken, Düütsch un Geschichte in München, Marborg, Genf un Rostsock studiern. In Rostock måkt hei ok denn Dokter phil. un kladdert von Hülpslihrer taun Oberlihrer in Malchin, Kassel un Frankfort an'n Main up, wo hei von 1901 bet tau sienen Dod 1928 läwt. Ut Leif tau sien Heimat un sien Mudderspråk grünnt dei von Lübz anne Eld dor an'n Main dei „Nedderdüütsche Gesellschaft“. Hier kåmen ok sien plattdüütschen Bäuker rut: 1902 „Aus stillen Stunden“, 1905 „Von Hart tau Harten“, 1914 „Sitaf“. Œwer Lübz riemelt hei: Wat leiw ick di, du oll lütt Nest,/ mit all din krummen Straten./ Wo froh bün'k in din Muern wäst, /dat't kum dat Hart künn faten. - De sülwig büst du ganz un gor / dörch all de Tiden bläwen./ Ne, ut de Rauh' hett Johr för Johr / di niks nich rutedräwen.
Schaulmeister Anton August Draeger
1920 in'n Holtendörp bi Woldegk as Fœrsterssœhn geburn, kümmt hei in Niegenbramborg up't Gymnasium, studiert olle Språken in Leipzig un süht sik dornå drei Johr as Huslihrer üm un is denn von 1845 – 1855 as 'n Kolleg von John Brinckman Lihrer is Güstrow. Von hier ut güng dat œwer Putbus/Rügen un Friedland nå Aurich, wo hei sik 1895 up'e letzt Reis begifft. Näben dat weitenschaplich Bauk „Historische Syntax der lateiniachen Sprache“ bröcht hei wihrend sien Tiet in Güstrow bi Piper in Malchin sien Bauk „Pladdüütsch Konfekt to Verdauung noa Disch“ rut.